Kadınların yumurta rezervi yaşla birlikte azalıyor. Çocuk sahibi olabilmek için yumurta rezervinin, yani yumurta sayısının yanı sıra kalitesinin çok daha kıymetli olduğunu ve yumurta kalitesinin de yaşla birlikte azaldığını belirten Anadolu Sıhhat Merkezi Tüp Bebek Merkezi Yöneticisi Doç. Dr. Tayfun Kutlu ile Bayan Hastalıkları, Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Dr. Ebru Öztürk Öksüz, bayanlardaki yumurta rezervi ile ilgili merak edilen sorulara karşılık verdi.
Bir kız çocuğu doğduğunda ortalama kaç yumurta ile doğar?
Bir kız bebek doğduğunda yumurtalıklarındaki yumurta sayısı yaklaşık 1 buçuk-2 milyon civarındadır. Bu sayı ergenliğe kadar azalma gösterir ve 300-400 bine düşer. Bayanlar adet görmeleriyle birlikte her ay yumurtlarlar. Doğurgan oldukları periyotta ise yumurta sayısı 300-400 bin civarındadır. Her ay bu yumurtalardan kullanılır, yumurtalar tükendiğinde de menopoz süreci devreye girer.
Yumurta rezervi vakitle neden azalır?
Her ayki devirde yaklaşık 1000 civarında yumurta yola çıkmak için ayaklanıyor ve hepsi büyümeye çalışıyor fakat hepsi öne çıkamadığı için çoklukla her ay bayan bedeninde 1 yahut 2 yumurta önderlik kazanıyor. O yumurtalar yumurtlamaya hazırlanıyor. Bayanlar 1 buçuk-2 milyon yumurtayla doğuyor lakin her ay 1000 civarında yumurta kaybediliyor. Lakin her bayan tıpkı yumurta sayısıyla dünyaya gelmiyor, tıpkı sayıda yumurtayla ergenliğe girmiyor. Hasebiyle da bayanların doğurganlık müddetlerinde farklılıklar görülebiliyor.
Yumurta rezervinin azalmasını etkileyen, hızlandıran faktörler neler?
Azalmayı etkileyen pek çok faktör var. Birincisi, ne kadar çok yumurtayla dünyaya geldiğimiz. Bunu biraz genetik talih olarak da düşünebiliriz. Aslında genetik talihle hayata daha fazla yumurtayla gelindiğinde, yumurtaları vakitle kaybedilse bile doğurgan olunan mühlet uzayabiliyor. Lakin bu doğurganlık mühleti içerisinde yumurta rezervini sigara, gerilim de elbette azaltabilir. Ayrıyeten yaşla birlikte de katiyen bu rezervin azaldığını biliyoruz. Yumurtalıklara yönelik rastgele bir operasyon, yani yumurtalıkların dokusunu etkileyebilecek rastgele bir ameliyat, rastgele bir ilaç kullanımı kelam konusu olduğunda kesinlikle yumurtalık rezervinin azaldığını biliyoruz. Kanser üzere kimi sistemik hastalıklarda kullanılan kemoterapotik ve radyoterapotik casusların bedenimizdeki en hassas hücreleri azaltarak doğurganlık mühletini epeyce kısalttığını da biliyoruz.
Yumurta rezervinin azalması hangi yaştan sonra hızlanıyor?
Eskiden 40 yaşı riskli yaş kabul ederdik ve 40 yaşından sonra yumurta sayısının çok besbelli bir süratle azaldığını söylerdik. Vakitle 37 yaşın daha riskli bir yaş olduğunu kabul ettik. Artık de dünyadaki datalara baktığımızda 35 yaşından sonra bu azalmanın hızlandığını söyleyebiliriz. Artık bayanlardaki yumurta rezervi, yani yumurta sayısının azalması, hatta daha değerlisi yumurta kalitesindeki sorunlar daha erken yaşlara hakikat gelmekte. O yüzden bebek sahibi olmak için 35 yaşından sonra daha süratli hareket etmek gerektiğini söyleyebiliriz.
Bundan 10 yıl öncesine nazaran, önemli yumurta rezerv azlığını ya da erken menopoz riskini çok daha fazla görmeye başladık. Toplumda bunun yüzdesi çok artmaya başladı. Bu arttığı için bebek sahibi olmak için 35 yaşını geçmemeyi öneriyoruz.
Yumurta rezervinin süratle azalmasının nedenleri nelerdir?
Ailede erken menopoz varsa, bilhassa anne, teyze, kız kardeş üzere bayandan gelen genetik faktörler konusunda uyarıcı olmak çok kıymetli. Zira bu bize, o ailede genetik olarak bir rezerv azlığına yatkınlık olduğunu gösteren bir bulgu olabilir. Ayrıyeten kemoterapi gerektiren, kanser üzere sistemik bir hastalığı olan bayanların da öncesinde yumurtalık rezervinin değerlendirilip, gerekirse dondurulup saklanması gündeme gelebilir. Bu şekil tedaviler yumurta rezervini önemli biçimde azaltan faktörler.
Sigara ve beslenme şartları da çok değerli. Sağlıklı beslenmeyi ve sigaradan uzak durmayı çok önemsiyoruz. Yumurtalık kistleri ya da yumurtalıkta olabilecek öteki rastgele bir sorundan ötürü geçirilecek ameliyatlar da bayanların en büyük sorunlarından.
Çocuk sahibi olmak için “yumurta rezervinde” ne kadar yumurta olması lazım? Bir sayı verilebilir mi?
Çocuk sahibi olabilmek için bir tane yumurta bile kâfi. Bu büsbütün o yumurtanın kalitesi, bayanın doğurganlığı ve o yumurtadan hoş bir embriyonun oluşmasıyla ilgili. Aslında çocuk sahibi olmak için bir yumurta ve bir sperm kâfi. Hasebiyle yumurta rezervi çok azalmış bayanlar da tabiatıyla hamile kalabilir. Lakin burada natürel ki beklemek biraz riskli. Zira beklerken yumurtaların büsbütün tükenmesi kelam konusu. O yüzden bu bayanlarda süratlice faal tedavilere geçiyoruz. Aktif tedavide de olağan ne kadar çok yumurta alırsak o kadar çok yararının olacağını düşünüyoruz.
“Şu kadar yumurta gebelik için gerekli” diye bir tabir yanlışsız olmaz fakat elimizde ne kadar çok yumurta olursa gebelik için o kadar yeterli. Ne kadar çok yeterli kalitede yumurta, spermle birleştirilmiş ne kadar çok embriyo olursa ortalarından en iyiyi seçme talihi, en düzgünlerini seçtikten sonra dondurup bir sonraki gebelik için saklama bahtı da yüksek oluyor.
Bu rezerv anne olmak için ne vakit “yetersiz” olur?
Yumurta rezervi az olan bir hastayı bir bütün olarak kıymetlendirmek değerli. Yani kaç yıllık evli, ne kadar vakittir çocuk sahibi olmak istiyor, eşinin spermi nasıl üzere mevcut durumların kıymetlendirilmesi lazım. 20 yaşında rezervi az olan bir hastaya olan yaklaşımla 40 yaşında rezervi az olan hastaya yaklaşım birebir değil. Siz 20 yaşında yeni evli ve rezervi az olan bir hastayı birkaç ay yumurta takibiyle değerlendirebilirsiniz lakin 40 yaşında daha radikal tedavi kararları almanız gerekebilir. Hastaların doğurganlık mühletini çok yeterli kıymetlendirilmek gerekiyor. Geç kalmamak, vakti güzel kullanmak lazım.
Yumurta rezervinin yetersiz olduğu nasıl anlaşılır? Rastgele bir belirti olur mu bayanda?
Ultrasonda hastanın yumurtalıklarındaki yumurta sayısını sayarak, yumurta rezervinin hastanın yaşına uygun olup olmadığını söyleyebiliriz. Alışılmış ki bizi destekleyen birtakım hormon testlerimiz de var. Bunların içerisinde en kıymetlisi Anti-Mullerian Hormonu (AMH). Anti- Mullerian Hormon yanlışsız bir biçimde bakılmışsa, bize yumurta rezervi ile ilgili emniyetli sonuçlar verebiliyor. Yeniden adetin ikinci ya da üçüncü günü hastanın FSH ve E2 bedellerini birlikte kıymetlendirmek gerekir. Tüm bu test ve denetimler bize hastanın yumurta rezervi ile ilgili bilgiler verir.
Yumurta rezervinin süratle azalmaması yahut yumurtaların kalitelerinin düşmemesi için ne üzere tedbirler alınabilir?
Kontrol edemediğimiz pek çok durum var. Hastaya “Stresten uzak dur” diyoruz fakat bu günümüz ömür şartlarında, bilhassa çalışan bir bayan için çok kolay bir şey değil. Lakin idman yapmak yumurta sayısını arttırmasa bile kaliteyi arttırır. Yani dokudaki oksijen ölçüsünü artırır, gerilimi azaltır. Bunun da yumurta kalitesine kesinlikle bir katkısı var. Hayatımızda değiştirebileceğimiz faktörler ve değiştiremeyeceğimiz faktörler var. Sağlıklı beslenme, sistemli spor, protein yüklü beslenmek, sigara içmemek, bilhassa 40 yaşından sonra doktor teklifiyle birtakım antioksidan ilaçların kullanılması yumurta rezervinde elde edeceğimiz yumurta kalitesine kesinlikle olumlu tesiri olacaktır.
Yumurtanın sayısından çok kalitesi değerli midir?
Kesinlikle. En kıymetli şey yumurta kalitesidir. Yumurta rezervi yani yumurta sayısının en değerli manası bizim ne kadar çok sürecimizin olduğu, ne kadar rahat hareket edip edemeyeceğimizdir. Gebelik manasında 10 tane kalitesiz yumurtadansa 2 tane kaliteli yumurtanın olması her vakit her doktorun tercih ettiği bir durumdur.
Yumurta sayısının azalması sizi ikaz eder, yalnızca sayı değil, ayrıyeten yaş da değerli. Hatta en kıymetli faktör yaş. Bunların hepsi gebelik talihini azaltan ya da arttıran faktörler. Mesela 40 yaşına geldiniz ve yumurtalık rezerviniz çok düzgün. Bu sizin gebeliği erteleyebileceğiniz manasına gelmiyor. Zira yaş yumurta kalitesini olumsuz etkileyen bir faktör. Münasebetiyle kıymetlendirme yaparken birçok faktörü birlikte düşünmek gerekiyor. Yumurta rezervi, yaş, hastanın evlilik müddeti, ne kadar vakittir çocuk istediği, rastgele bir hastalığının olup olmadığı, ameliyatları, daha evvelki gebelikleri ve sperm çok dikkate alınması gereken faktörler. Yani her hastayı bir bütün olarak pahalandırmak gerekiyor. Yalnızca yumurta rezervi değil, her faktör tedavi yaklaşımını değiştirebiliyor.
Doğum için en sağlıklı yaş nedir?
25-35 yaş ortasının, doğum için en güzel yaş olduğunu söyleyebiliriz. Bazen kabul etmesek de yaşlanmaya başlıyoruz. Metabolizmamız yavaşlamaya başlıyor. Bebek sahibi olmak isteyen çiftlerin bilhassa yaş faktörünü hesaba katmalarında fayda var.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
